Pierwszy od ponad pół wieku obiekt w Polsce zaprojektowany w celu ochrony obiektów dziedzictwa dokumentacyjnego powstał w Gorzowie Wielkopolskim. Budowa nowego budynku Archiwum Państwowego kosztowała 12 mln zł. Środki na ten cel w całości przekazało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Podczas otwarcia gorzowskiego archiwum, minister Bogdan Zdrojewski podkreślał, że archiwa państwowe mogą w końcu odetchnąć z ulgą. Gorzowski obiekt to jeden z pierwszych nowo wybudowanych po długiej przerwie. - Archiwa zastałem w bardzo nieszczęśliwym momencie – stwierdził. - Niestety przez kryzys program budowy tych obiektów został odłożony. Siedem projektów było gotowych, niestety bez pieniędzy. W Lubuskiem były dwie tego typu inwestycje. Gdyby nie wkład finansowy ministerstwa, nie doszłyby do skutku. To niezwykły dzień, który powinien być bodźcem dla instytucji w regionie, że warto starać się o dotacje z resortu i chciałbym widzieć więcej takich aktywności – dodał.
Rozpoczęte w sierpniu 2011 r. prace budowlane zakończyły się w maju br. Nowa siedziba to dwa połączone ze sobą budynki o łącznej powierzchni 1,8 tys.mkw. Magazyny do przechowywania dokumnetów, liczące blisko 800 mkwnie posiadają okien, a specjalnie zamontowane systemy wentylacyjne utrzymujące stałą temperaturę 18 stopni Celsjusza.
- To swoisty spichlerz pamięci regionu, co dla mnie, jako dla urzędnika jest szczególnie ważne, bo naród, który traci pamięć, traci sumienie – powiedziała marszałek Elżbieta Polak przed otwarciem archiwum. – Wprawdzie nasz region jest dopiero nastolatkiem, obchodzimy 15-lecie istnienia województwa, tym niemniej region zmienia się bardzo szybko. Wszystko dzięki temu, że razem działamy na jego rzecz – dodała.
Pomieszczenia użytkowe gorzowskiego archiwum wyposażono w nowoczesne, przesuwane regały. W nowym budynku znalazły się zarówno pomieszczenia dla pracowników, jak i sale dla czytelników, zaopatrzone w komputery i czytniki do obsługi mikrofilmów. Archiwum wyposażono także w salę wystawową i konferencyjną.
Dzięki nowatorskim rozwiązaniom budynek zapewni optymalne technicznie i ekonomicznie warunki dla przechowywania i udostępniania zbiorów, stanowiących jedno z podstawowych i unikatowych źródeł do badań nad historią województwa lubuskiego.
Dariusz Rymar, dyrektor gorzowskiego archiwum podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do tej inwestycji, m.in. urzędowi marszałkowskiemu, lubuskiemu urzędowi wojewódzkiemu i niemieckim kolegom archiwistom z Brandenburgii.
W związku z pracami konserwatorskimi, procedura przenoszenia eksponatów do nowej siedziby archiwum potrwa jeszcze około roku. Aktualne zbiory zajmą jedną trzecią magazynu, dalsza część będzie systematycznie uzupełniana przez kilkadziesiąt lat.
Obecnie w Polsce działają 34 archiwa państwowe, których celem jest przechowywanie, zabezpieczanie i udostępnianie dokumentów o walorze historycznym. Jeszcze w tym roku do użytku zostaną oddane siedziby w Radomiu i Zielonej Górze. Prace remontowe prowadzone są obecnie w Gdańsku, Lublinie, Warszawie i Katowicach. W planach resortu kultury są także inwestycje w Krakowie, Rzeszowie, Białymstoku oraz Bielsku-Białej.
Zasób gorzowskiego Archiwum Państwowego liczy obecnie 942 zespoły archiwalne – 2770 km bieżących akt – 218.161 jednostek inwentarzowych (w tym ponad 7 tys. map i planów). Najstarsze akta pochodzą z XIV w. (najstarszy dokument jest z roku 1316 roku). Zgromadzone akta stanowią jedno z podstawowych źródeł do badań nad przeszłością północnej części obecnego województwa lubuskiego (historyczna ziemia lubuska, zachodnia Wielkopolska i Nowa Marchia). Terenem obecnego działania archiwum jest północna część województwa lubuskiego (powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki oraz w powiecie słubickim gminy: Górzyca, Ośno Lubuskie, Rzepin, Słubice i w powiecie sulęcińskim gminy: Lubniewice, Krzeszyce, Słoński Sulęcin)oraz dwie gminy województwa wielkopolskiego (Międzychód i Międzychowo). Archiwum sprawuje nadzór merytoryczny nad archiwami zakładowymi 108 jednostek organizacyjnych, z których dokumentacja po pewnym czasie trafia do zasobu archiwum.
Archiwum jest cennym źródłem informacji na temat funkcjonowania obszaru objętego jego oddziaływaniem, a także życia ludności tam mieszkającej. W roku 2012 archiwum odwiedziło 2490 czytelników, którym udostępniono 4350 jednostek aktowych.
Prace nad powstaniem nowej siedziby gorzowskiego archiwum rozpoczęły się w 2007 roku. Budowę zakończono w czerwcu 2013 roku. W nowej siedzibie znajdują się 2 magazyny archiwalne, nowoczesna pracownia naukowa, sala wystawowa, sala konferencyjna, pracownia konserwacji dokumentów, pracownia digitalizacyjna oraz nowoczesne biura. Łącznie budynek liczy 1841 m kw. powierzchni.
Nowa siedziba umożliwi realizację ustawy z 14 lipca1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach i zabezpieczy potrzeby przeróżnych instytucji i urzędów życia publicznego w zakresie przejmowania dokumentacji stanowiącej państwowy zasób archiwalny. Budowa nowego budynku Archiwum Państwowego kosztowała 12 mln zł. Środki na ten cel w całości przekazało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
